Laatste kunstwerk Sjef Henderickx bijna af, Joost Kalkhoven is met laatste loodjes bezig

Overloop. De stad uit, de wereld in…

Overloop. De stad uit, de wereld in…

SCHIEDAM - Het laatste kunstwerk van kunstenaar Sjef Henderickx, Overloop, is bijna af. Het middenpad is klaar, de zijkanten worden nu heel precies bestraat. “In deze steeg loopt straks iedereen met zijn hoofd naar de grond gericht,” aldus één van de stratenmakers, “er is zoveel te zien.” Joost Kalkhoven zorgde samen met Sjef voor de realisatie van het plan. Na het onverwachte overlijden van Sjef begin mei rust het verwezenlijken van het project op de schouders van Joost. Hij vertelt erover.

door Louise Melchers

Het kunstwerk kent een lange voorgeschiedenis. In 2006 kwamen distillateur Rein Melchers van de Locomotief en café-eigenaar Rob van Klaarwater van Jeneverie ’t Spul bij elkaar om te brainstormen over een stadswandeling door Schiedam aan de hand van tegels met daarin brandmerkijzers van voormalige en bestaande distilleerderijen. Rein Melchers liet een prototype vervaardigen (zie foto), maar het plan is om allerlei redenen niet doorgegaan.

ls5

Het idee bleef echter bij verschillende mensen rondzingen en zo’n zeven jaar geleden, eind 2015, stapten twee mannen het atelier van Sjef Henderickx in met de vraag hoe zo’n tegel er dan volgens hem uit zou moeten zien. Joost: “Sjef vond het geen goed idee om de stenen overal in de stad te leggen. Hij was bang dat ze zouden verdwijnen of dat ze zouden botsen met de Stolper Steine."

Hij bedacht samen met Joost een realisatie voor het plan in de steeg tussen het Jenevermuseum en de Havenkerk. De steeg was echter nog bebouwd en het plan vergde een gedegen voorbereiding. Initiatiefnemers Peter Elderman (toenmalig directeur van het Jenevermuseum) en Reinier Scheeres (oud-burgemeester en oud-voorzitter van het Jenevermuseum) hielpen hierbij de kunstenaars door de moeilijke momenten heen.

In 2016 vond er ruimtelijk onderzoek plaats. Er werden tekeningen van de steeg opgevraagd, er kwam een maquette en er werden experimenten gedaan met verschillende materialen en technieken. Het ontwerp werd, zo vertelt Joost, door alle partijen met enthousiasme ontvangen. Over de uitwerking ervan werd nog nagedacht, moesten het, net als bij Melchers, betontegels worden, of zou het natuursteen worden, moesten ze gegraveerd of gelaserd worden, het was allemaal nog niet duidelijk. (Hieronder een brandmerkijzer in beton gedrukt (wit) en gelaserd (zwart).

LS7

Joost: "Toen kunstenaar Diet Wiegman langskwam, vroeg Sjef hem of hij misschien nog wat klei voor hem had. Diet werkt vaak met klei, maar Sjef eigenlijk niet. Het bleek een gouden greep."

Joost: "Een foto met een schip in de Lange Haven - het schip lag precies voor de uitgang van de steeg - gaf voor Sjef de doorslag voor het ontwerp. Op de foto is ook de oma van Sjef te zien is. Het ontwerp begint met een grondvat aan de Hoogstraatkant. Dit grondvat stroomt leeg, de stad uit via de haven, zoals het indertijd ook met de jenever ging, die vaak per schip geëxporteerd werd naar alle delen van de wereld. De naam werd: Overloop. Een overloop betekent niet alleen corridor of doorgang, zoals de steeg is, maar overloop betekent ook dat een vat kan overlopen en ten slotte betekent het dat je straks ook over het kunstwerk zelf kunt lopen."

"Dit kunstwerk van Sjef past helemaal in de vormgevingstraditie van de vader en oom van Sjef, André en Frits Hendriks, in Schiedam beter bekend als Gebr. Hendriks", vertelt Joost. Het werk zit op het snijvlak van kunst en toegepaste kunst. Net als ander werk van Sjef heeft het ook een relatie met de plek waar het kunstwerk voor gemaakt is. Denk hierbij ook aan de kunstwerken in Schiedam Noord (de metalen wilg op de hoek van de Zwaluwlaan en Kaag en de metalen vogels in de verschillende straten van Kethel Oost) en aan ’t Lam in de Grote- of Sint Janskerk.

"Behalve kunstenaar was Sjef ook een verwoed archeoloog. Vaak haalde hij keramieke scherven uit de grond, want keramiek is heel erg duurzaam. De keuze voor keramieke tegels was dus ook niet heel erg vreemd", vindt Joost. 

Er werden levensgrote mallen gefreesd van het pad zoals het eruit zou komen te zien, maar dan 10% groter omdat klei 10% krimpt. Dit gebeurde allemaal bij Struktuur ’68 BV in Den Haag, een werkplaats waar kunstenaars ontwerpen in keramiek kunnen uitvoeren. Daar hebben Sjef en Joost zitten kleien op de mallen en daar is het kunstwerk ook gemaakt. Sjef en Joost maakten dankbaar gebruik van de kennis van zaken van de medewerkers van dit atelier als het gaat om het drogen en het bakken van de klei. Daarna werd er een proefbaksel getest bij het Technisch Centrum voor de Keramische Industrie (TCKI) in Velp, want de tegels moesten stroef worden en vorst-, water- en slijtbestendig zijn.

LS3

Na goedkeuring konden de tegels gedroogd en gebakken worden bij Struktuur ’68 BV. Om te onthouden waar elke unieke tegel thuishoorde werden ze met witte glazuur op de achterzijde genummerd. Vervolgens werden de tegels op volgorde ingepakt en vervoerd naar de firma Zuliani die de tegels in de steeg heeft gelegd (zie ons vorige artikel). Er volgde een proeflegging en als de tegels goed lagen werden ze vastgelijmd. Er werd vanaf de Lange Haven naar het grondvat aan de Hoogstraat gewerkt. Onder de tegels ligt ook nog een laag van 8 cm beton.

Zoals je op de foto hieronder kunt zien, is het kunstwerk bijna af. De bestrating wordt nog aangebracht en het kunstwerk wordt nog mooi opgepoetst, zodat iedereen afdrukken in de keramieke tegels goed kan bewonderen.

LS1

Bij de onthulling van het kunstwerk van Sjef Henderickx krijgt ook de steeg een naam. Het wordt de Locomotiefsteeg, genoemd naar de voormalige distilleerderij van de familie Melchers die naast de steeg ligt.

Vrijdag 1 juli om 15.00 uur wordt de Locomotiefsteeg tussen de Hoogstraat en de Lange Haven van een naambordje voorzien. Tegelijkertijd wordt het laatste kunstwerk van de onlangs overleden Schiedamse kunstenaar Sjef Henderickx (Joseph Joannes Laurent Hendriks) officieel geopend. Hij ontwierp het speciaal voor deze steeg. Schiedam heeft hiermee een stuk van zijn geschiedenis vastgelegd en van zijn industrieel erfgoed geconserveerd. 

loco

LS6

j1

 

23-06-2022