Een aantal instellingen als het Nationaal Coöperatie Museum de Historische Vereniging krijgen zelfs helemaal geen geld meer. De ultieme doodsteek? Bij het Jenevermuseum moeten ze het na 1 januari 2026 met €130.000 minder doen. Een financiële uitholling die ernstige gevolgen heeft voor zowel het personeel als de bezoeker.

In het kort komt het er volgens directeur Arij Groenewegen dat er ontslagenen gaan vallen, dat het depot (nu ondergebracht bij De Kuyper) moet worden geruimd en dat er na verkoop van alle momenteel niet getoonde historische attributen (zo’n 50-60.000 stuks) jaar-in-jaar-uit binnen hetzelfde valt te zien tot de verveling ook de laatste bezoeker het pand uit jaagt.

‘Tel daarbij op alle te maken kosten die een dergelijke afslanking met zich meebrengt en je hoeft geen rekenwonder te zijn om te kunnen becijferen dat de totale hoeveelheid door wethouder Frans Hamerslag uit te geven subsidie beduidend hoger ligt dan nu.’

Intern kijkt het Jenevermuseum welke mogelijkheden zich aandienen om het te verwachten tekort teniet te doen. Dat kan als derden zich melden met een zak met geld. De eerste en meest logische gedachte is dat de huidige distillateurs (nog) een duit in het culturele museumzakje doen. Immers, voor hen is het museum de eerste en wellicht de beste reclame voor het eigen product waarmee Schiedam groot is geworden.

Als eerste wordt "gedacht" aan het afstoten van Molen de Walvisch. Nu nog met 15.000 jaarlijkse bezoekers een educatief welkom centrum lijkt dit draaiend monument per 31 december de deuren te gaan sluiten. Het Jenevermuseum is goed voor zo'n 25.000 bezoekers op jaarbasis.

Binnen een week volgt de definitieve uitspraak van het college. Overigens zonder de gemeenteraad hierin te kennen, want het betreft hier puur een collegebesluit. Waarom? Dat weet enkel de wethouder. Maar als hij zijn zinnen doordrijft dan is een ding wel zeker: hier bewijst hij Schiedam en alle jeneverneuzen in binnen- en buitenland geen goede dienst mee.

Tekst | Fotografie
Peter Joore

Fotobijschriften
Boven: maandagochten 8 december 2025 - 10.30 uur: Irado mannen in opdracht van de gemeente aan het werk. klinkers eruit, tegel met spreuk erin
Midden: de tegel bij het Jenevermuseum: 'Geschiedenis herleeft en krijgt geen gezicht,' aldus een al-dan-niet toevallige passant
Onder: bij buurman Havenkerk een gelijksoortige tegel waarop de tekst: 'Klacht en lofzang gaan hier hand in hand: dezelfde passant.' Diezelfde passant: 'Deze hadden ze beter bij het Jenevermuseum kunnen leggen. Maar dan zonder die lofzang.'

Het Jenevermuseum heeft, musea eigen, minutieus verslag gedaan van alle stappen die dit stad-breed gehekeld proces kenmerken. Hierin wordt duidelijk dat de gemeente qua openheid en rechtlijnigheid tekort schiet en het met de waarheid kennelijk niet zo nauw neemt. We nemen het integraal over.

Procesoverzicht subsidieregeling en gevolgen voor Jenevermuseum
Overzicht traject rondom de subsidieregeling cultuur 2026–2027 en de Cultuurvisie 2024-2027. Het vermeldt de belangrijkste gebeurtenissen, stappen vanuit het museum, adviezen vanuit de gemeente en de gevolgen voor erfgoed, educatie en continuïteit.

2024 - Vaststelling Cultuurvisie en eerste signalen
Oktober 2024: gemeenteraad stelt Cultuurvisie vast
December 2024: bestuur ontvangt van de wethouder signaal dat niet alle activiteiten gegarandeerd subsidiabel blijven. Meerjarige subsidie zou pas in 2027 herstart worden. Museum wijst op de al jaren krappe begroting door onvoldoende indexatie en stijgende kosten.

Voorjaar 2025: overdracht, misverstanden en ontbrekende informatie
24 april 2025: tijdens het overdrachtsgesprek stelt de gemeente dat het museum alleen in Etalage van de Stad thuishoort. Er wordt beweerd dat de vorige directeur hiermee zou hebben ingestemd.

Later blijkt
- er bestaat geen notulen of schriftelijke vastlegging
- de voormalige directeur ontkent dit
- de gemeente bevestigt dat er geen documentatie bestaat

Ook blijkt dat de mogelijkheid dat het museum zonder subsidie zou komen te staan ambtelijk was besproken zonder dit te melden. Vanaf dit moment geeft het museum herhaaldelijk aan dat het in drie focusprogramma’s actief is en dus thuishoort in het basisprogramma.

27 april2025: directeur vraagt een gesprek aan met de wethouder
8 mei 2025: museum onderbouwt breedte van zijn activiteiten; de gemeente blijft adviseren om slechts in één programma aan te vragen
Zomer 2025: zienswijze, ontbreken van documentatie, basisprogramma en niet-beantwoorde vragen
22 juni 2025: museum dient een zienswijze in; deze wordt later niet zichtbaar verwerkt
26 juni 2025: voormalige directeur ontkent vermeende instemming met één programma
2 juli 2025: gemeente bevestigt dat hierover geen documentatie bestaat
8 juli 2025: museum vraagt verslagen op van consultatie over de Cultuurvisie; die blijken er niet te zijn
10 juli 2025: museum wordt onverwacht geïnformeerd dat drie andere instellingen zijn opgenomen in het basisprogramma. Die 3 instellingen kregen vroegtijdige indicatie over hun meerjarige financiering, zonder concurrentie op de middelen. Voor de kleine instellingen werd de subsidiepot binnen de focusprogramma’s juist kleiner en de concurrentie groter.

Daarnaast ontstond hiermee een duidelijke motivatiegrond voor de afdeling cultuur om het Jenevermuseum niet in alle drie de focusprogramma’s te laten landen: alleen instellingen die aantoonbaar in drie programma’s actief zijn, kunnen immers technisch voldoen aan de voorwaarden voor het basisprogramma. Door het museum in één programma te positioneren, werd die route feitelijk afgesloten.

Museum was bovendien vooraf niet betrokken, waardoor het geen zienswijze heeft kunnen indienen op deze indeling.

16 juli 2025: in een gesprek met wethouder Hamerslag wordt erkend dat de keuze voor één focusprogramma niet gebaseerd is op een politiek besluit maar op een ambtelijk voorstel. De gemeente geeft aan dat dit opnieuw bestuurlijk besproken moet worden
21 augustus 2025: in een technisch gesprek worden 24 inhoudelijke vragen vrijwel niet beantwoord. De ambtenaren adviseren opnieuw om alleen in Etalage in te dienen en geven aan dat het museum 'dan maar moet stoppen met educatie' als dit niet binnen Etalage past. De antwoorden op de eerder gestelde vragen volgen pas op 22 september, te laat om nog te verwerken in de aanvraag
29 augustus 2025: bestuurlijk overleg; de lijn van wethouder Hamerslag en van de ambtenaren blijft: één programma, keuzes maken, beperkte ruimte
Najaar 2025 2025: indiening, toezegging en ambtelijk advies
30 september 2025: museum dient drie goed onderbouwde aanvragen in, conform de regeling
11 november 2025: wethouder zegt in de Raadsvergadering toe aan de Raad dat geen enkele instelling omvalt en dat subsidiabele activiteiten maatwerk kunnen krijgen
19 november 2025: ambtelijk advies: twee aanvragen onder drempelwaarde (geen maatwerk mogelijk) en één aanvraag met €75.000 korting. Scores en onderbouwing worden pas na het collegebesluit gedeeld.
Eind november – december 2025 – Formele stappen en escalatie
24 november 2025: oproep aan het college om puntenscores vooraf te delen
26 november 2025: contractaanzegging binnen molenteam
27 november 2025: medewerkers worden geïnformeerd
3 december2025: museum meldt dat een zienswijze opstellen onmogelijk is zonder inzage in de onderbouwing van het ambtelijk advies
5 december 2025: waarschuwing aan afdeling cultuur en de wethouder over (on)zorgvuldigheid besluitvorming

In december worden fracties opnieuw benaderd vanwege discrepantie tussen toezegging en feitelijke gevolgen.

Financiële druk en veerkracht sinds 2022
Sinds 2022 staat het museum onder structurele druk: onvoldoende indexatie, stijgende loonkosten, energie en huisvesting en jaarlijkse bezuinigingen. In 2025 moest een onttrekking uit de reserves plaatsvinden.

Ondanks dat
- steeg het eigen inkomstenpercentage van 37% naar ruim 50%
- groeide de begroting naar 1,3 miljoen
- stegen bezoekersaantallen van 30 681 naar ongeveer 39.000 in 2025
- het aantal betaalde medewerkers is afgenomen met 2 FTE
- het aantal vrijwilligers is toegenomen van 36 naar meer dan 60

Dit toont veerkracht, maar ook dat de grens is bereikt zonder gezonde basisfinanciering.

Bezuinigingsruimte en gevolgen
In 2026 is maximaal 30-50 duizend euro bezuiniging mogelijk: Walvisch (beperkt) openhouden, educatie alleen met externe middelen, stopzetten van co-creatie en wijkprojecten, en voorbereiding op uitplaatsing collectie.

Boven 50 duizend euro bezuiniging lijkt sluiting van Walvisch en stop van educatie voor Schiedamse scholen onvermijdelijk. Een korting van 130 duizend euro, zoals nu voorgesteld, leidt zeer waarschijnlijk tot betalingsproblemen in de loop van 2026.

Hierin zijn de kosten voor ontzamelen, het afstoten van de collectie, niet meegenomen. Ontzameling is zeer kostbaar, zeer arbeids- en kennisintensief en niet zelfstandig te dragen door het museum. Deze maatregel levert pas op de lange termijn een besparing op.

Waarde van het museum voor Schiedam
Voor de stad: Het museum beheert en presenteert de nationale collectie, de historische branderij en molen De Walvisch. Daarmee vervult het een unieke rol in het zichtbaar maken van het verleden, het vakmanschap en de identiteit van Schiedam. Het museum is een belangrijke toeristische trekker en draagt bij aan de aantrekkingskracht van de binnenstad. Daarnaast zorgt het voor economische spin-off voor horeca, winkels en andere lokale ondernemers, en biedt het een herkenbaar en onderscheidend verhaal van Schiedam richting bezoekers van binnen en buiten de regio.

Voor Schiedammers: erfgoededucatie op het gebied van zowel de rol van de molens als die van jenever in Schiedam, co-creatie, stadsevenementen en vrijwilligers. Het Jenevermuseum bereikt jaarlijks circa 1.000 tot 1.200 deelnemers via educatieprogramma’s, van primair onderwijs tot universiteit. Een groot deel hiervan bestaat uit Schiedamse scholen.

Leerlingen leren bij het museum hoe Schiedam is gevormd: door eeuwen van ambacht en vakmanschap, de historische branderijen en molens, en door de vele groepen arbeidsmigranten die sociaal-maatschappelijk bepalend zijn geweest voor de ontwikkeling van de stad.

Museum geeft jongeren context over hun eigen leefomgeving, vergroten kennis, wekken interesse voor techniek, ambacht en erfgoed, en versterken zo hun binding met Schiedam. Zonder deze erfgoededucatie dreigt een generatie op te groeien die minder weet over de stad dan veel toeristen, met verlies van identiteit en betrokkenheid tot gevolg.

Voor de sector: Het museum speelt een verbindende rol in meerdere sectoren tegelijk: de distillatie- en drankenketen, de toeristische sector en het cultuurveld. Het brengt producenten, bartenders, horeca, touroperators, culturele partners en opleidingen samen via kennisdeling, gezamenlijke programma’s en vakinhoudelijke activiteiten. Deze activiteiten worden niet gesubsidieerd; zij zijn altijd met eigen middelen ontwikkeld en uitgevoerd. Via intensieve samenwerkingen en strategische partnerschappen genereert het museum substantiële eigen inkomsten, waarvan een deel zelfs wordt ingezet ter versterking van de educatielijn.

Conclusie
Door ambtelijke aannames zonder onderbouwing, ontbreken van documentatie, het niet verwerken van zienswijzen en het laattijdig verstrekken van informatie, staat het museum voor ingrijpende keuzes. De bezuinigingsruimte is minimaal. Continuïteit van jenevermuseum, branderij en de Walvisch staat onder druk bij doorvoering van de huidige adviezen. Wij worden gedwongen om nú draconische maatregelen te nemen. Wachten op eventueel maatwerk is niet verantwoord.

Tekst procesoverzicht
Jenevermuseum